Lekcja 1: Wprowadzenie do PHP - Co to jest PHP i do czego służy?

Witaj w pierwszej lekcji naszego kompleksowego kursu PHP! Zanim zagłębimy się w techniczne aspekty pisania kodu, ważne jest, aby zrozumieć, czym właściwie jest PHP, jaka jest jego historia, do czego służy i dlaczego jest tak popularnym wyborem wśród deweloperów webowych na całym świecie. Ta lekcja położy solidne fundamenty pod Twoją dalszą naukę, wyjaśniając kluczowe koncepcje i pokazując miejsce PHP w ekosystemie technologii internetowych.

Co to jest PHP? Definicja i Podstawowe Informacje

PHP to akronim rekurencyjny oznaczający PHP: Hypertext Preprocessor. Pierwotnie nazwa ta była skrótem od Personal Home Page Tools, co odzwierciedlało jego początkowe zastosowanie. PHP jest szeroko stosowanym, open-source'owym, skryptowym językiem programowania ogólnego przeznaczenia, który jest szczególnie dobrze przystosowany do tworzenia aplikacji internetowych i może być osadzany bezpośrednio w kodzie HTML. Oznacza to, że zamiast generować cały plik HTML za pomocą wielu poleceń (jak w C czy Perlu), kod PHP jest umieszczany wewnątrz specjalnych tagów, a serwer interpretuje go i generuje dynamicznie zawartość HTML, która jest następnie wysyłana do przeglądarki użytkownika.

Kluczową cechą PHP jest to, że jest to język wykonywany po stronie serwera (server-side). Odróżnia go to od języków wykonywanych po stronie klienta (client-side), takich jak JavaScript, które działają bezpośrednio w przeglądarce użytkownika. Kiedy użytkownik żąda strony zawierającej kod PHP, serwer WWW (np. Apache, Nginx) najpierw przetwarza ten kod za pomocą interpretera PHP. Wynikiem tego przetwarzania jest zazwyczaj czysty kod HTML (choć może to być również XML, JSON, obrazy, pliki PDF itp.), który jest następnie wysyłany do przeglądarki klienta. Użytkownik końcowy nigdy nie widzi oryginalnego kodu PHP, a jedynie wynik jego wykonania.

PHP jest językiem dynamicznie typowanym, co oznacza, że nie ma potrzeby jawnego deklarowania typów zmiennych przed ich użyciem. Typ zmiennej jest określany w czasie wykonania na podstawie wartości, która została do niej przypisana. To sprawia, że PHP jest stosunkowo łatwy do nauczenia dla początkujących i pozwala na szybkie prototypowanie aplikacji.

Język ten posiada bogatą bibliotekę standardową funkcji, które ułatwiają wykonywanie wielu typowych zadań, takich jak praca z tablicami, obsługa ciągów znaków, operacje na plikach, komunikacja z bazami danych, obsługa sesji i ciasteczek, a także wiele innych. Dzięki swojej elastyczności i szerokiemu wsparciu, PHP stał się podstawą wielu popularnych systemów zarządzania treścią (CMS) takich jak WordPress, Joomla czy Drupal, a także frameworków aplikacyjnych jak Laravel, Symfony czy CodeIgniter.

Krótka Historia PHP

Historia PHP rozpoczęła się w 1994 roku, kiedy to Rasmus Lerdorf, duńsko-kanadyjski programista, stworzył zestaw skryptów CGI napisanych w Perlu, aby śledzić odwiedziny na swojej stronie domowej (stąd pierwotna nazwa Personal Home Page Tools). Szybko przepisał te narzędzia w C, dodając możliwość parsowania formularzy i komunikacji z bazami danych. Lerdorf udostępnił kod źródłowy PHP/FI (Personal Home Page/Forms Interpreter) w czerwcu 1995 roku, co pozwoliło innym deweloperom na jego wykorzystanie i rozwój.

W 1997 roku dwaj izraelscy programiści, Zeev Suraski i Andi Gutmans, przepisali parser PHP od podstaw, tworząc bazę dla PHP 3. Ta wersja, wydana w czerwcu 1998 roku, znacząco przyczyniła się do popularyzacji języka. PHP 3 wprowadził obsługę programowania obiektowego (choć jeszcze ograniczoną), rozszerzalność poprzez moduły oraz znacznie lepszą wydajność. To właśnie wtedy nazwa została oficjalnie zmieniona na rekurencyjny akronim PHP: Hypertext Preprocessor.

Kolejnym kamieniem milowym było wydanie PHP 4 w maju 2000 roku. Ta wersja bazowała na nowym silniku skryptowym o nazwie Zend Engine (nazwa pochodzi od imion jego twórców: Zeeva i Andiego). Zend Engine znacząco poprawił wydajność, niezawodność i skalowalność PHP. Wprowadzono również ulepszenia w obsłudze sesji, buforowaniu wyjścia oraz wiele nowych konstrukcji językowych.

PHP 5, wydany w lipcu 2004 roku, przyniósł gruntowną przebudowę modelu obiektowego, czyniąc go znacznie bardziej zbliżonym do tego znanego z innych języków obiektowych, takich jak Java czy C++. Wprowadzono modyfikatory dostępu (public, private, protected), interfejsy, klasy abstrakcyjne, wyjątki oraz wiele innych ulepszeń związanych z OOP. PHP 5 wprowadził również rozszerzenie PDO (PHP Data Objects) jako spójny interfejs dostępu do różnych systemów baz danych.

Wersja PHP 6 była planowana, ale napotkała problemy związane z implementacją natywnego wsparcia dla Unicode (UTF-8) i ostatecznie nigdy nie została oficjalnie wydana. Wiele z planowanych funkcji zostało przeniesionych do późniejszych wersji.

Przełomem okazało się wydanie PHP 7 w grudniu 2015 roku. Ta wersja, bazująca na nowym silniku Zend Engine 3 (znanym jako PHPNG - PHP Next-Gen), przyniosła ogromny skok wydajnościowy (często dwukrotny lub większy w porównaniu do PHP 5.6), znacznie zredukowane zużycie pamięci oraz wiele nowych funkcji językowych, takich jak deklaracje typów skalarnych dla argumentów funkcji i wartości zwracanych, operator null coalescing (??) oraz operator spaceship (<=>). PHP 7 ugruntował pozycję PHP jako nowoczesnego i wydajnego języka do tworzenia aplikacji internetowych.

Kolejne wersje, takie jak PHP 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, wprowadzały dalsze ulepszenia wydajnościowe, nowe funkcje (np. typowane właściwości klas, funkcje strzałkowe, preloading) oraz usuwały przestarzałe elementy języka.

PHP 8, wydany w listopadzie 2020 roku, to kolejna duża aktualizacja, która wprowadziła wiele znaczących zmian i nowości, w tym kompilator JIT (Just-In-Time), atrybuty (annotations), typy unijne, operator nullsafe, nazwane argumenty, wyrażenie match i wiele innych. Te zmiany jeszcze bardziej umocniły PHP jako dojrzały i konkurencyjny język programowania.

Obecnie, zgodnie z Twoim życzeniem, skupimy się na najnowszej stabilnej wersji, czyli PHP 8.4 (lub najnowszej dostępnej w momencie tworzenia kursu), abyś uczył się najbardziej aktualnych i wydajnych rozwiązań.

Do czego służy PHP? Główne Zastosowania

PHP jest niezwykle wszechstronnym językiem, ale jego głównym i historycznym zastosowaniem jest tworzenie dynamicznych stron i aplikacji internetowych. Oto niektóre z kluczowych obszarów, w których PHP odgrywa ważną rolę:

1. Dynamiczne Strony Internetowe: To podstawowe zastosowanie PHP. Język ten pozwala na generowanie treści HTML w locie, w zależności od działań użytkownika, danych z bazy danych, pory dnia czy innych czynników. Przykłady to personalizowane strony powitalne, wyświetlanie produktów w sklepie internetowym na podstawie preferencji użytkownika, czy generowanie dynamicznych menu.
2. Systemy Zarządzania Treścią (CMS): Wiele najpopularniejszych CMS-ów na świecie, takich jak WordPress (który napędza ponad 40% wszystkich stron w internecie!), Joomla, Drupal, Magento (platforma e-commerce) czy PrestaShop, jest napisanych w PHP. PHP dostarcza narzędzi niezbędnych do budowy elastycznych i potężnych systemów zarządzania treścią.
3. Aplikacje E-commerce: PHP jest często wybierany do tworzenia sklepów internetowych i platform e-commerce. Umożliwia obsługę katalogów produktów, koszyków zakupów, systemów płatności, zarządzania zamówieniami i integracji z systemami logistycznymi.
4. Frameworki Aplikacyjne: Aby przyspieszyć i ustandaryzować proces tworzenia aplikacji, powstało wiele frameworków PHP, takich jak Laravel, Symfony, CodeIgniter, Zend Framework (obecnie Laminas Project) czy Yii. Dostarczają one gotowych komponentów, strukturę projektu i narzędzia ułatwiające budowę złożonych i bezpiecznych aplikacji (np. routing, ORM, systemy szablonów, obsługa formularzy).
5. API (Interfejsy Programowania Aplikacji): PHP jest często używany do tworzenia backendowych API, które dostarczają dane dla aplikacji mobilnych, aplikacji typu Single Page Application (SPA) napisanych w JavaScript (np. React, Angular, Vue.js) czy innych serwisów. PHP potrafi generować odpowiedzi w formatach takich jak JSON czy XML.
6. Obsługa Formularzy: PHP doskonale radzi sobie z odbieraniem danych wysyłanych przez formularze HTML (metodami GET i POST), ich walidacją, przetwarzaniem i zapisywaniem np. w bazie danych.
7. Praca z Bazami Danych: PHP oferuje szerokie wsparcie dla różnych systemów baz danych, w tym MySQL, MariaDB, PostgreSQL, SQLite, Oracle, Microsoft SQL Server i wielu innych. Rozszerzenia takie jak PDO i MySQLi ułatwiają bezpieczną i wydajną komunikację z bazami danych.
8. Generowanie Obrazów i Plików PDF: Za pomocą odpowiednich bibliotek (np. GD Library, ImageMagick, FPDF, TCPDF) PHP potrafi dynamicznie tworzyć i modyfikować obrazy, generować wykresy, a także tworzyć dokumenty PDF.
9. Skrypty Wiersza Poleceń (CLI): Chociaż PHP jest głównie kojarzony z webem, może być również używany do pisania skryptów wykonywanych z wiersza poleceń. Takie skrypty mogą służyć do automatyzacji zadań, przetwarzania danych, zadań cron itp.
10. Aplikacje Desktopowe (GUI): Za pomocą narzędzi takich jak PHP-GTK możliwe jest tworzenie graficznych aplikacji desktopowych w PHP, choć nie jest to jego najczęstsze zastosowanie.

Dlaczego warto uczyć się PHP? Zalety Języka

Mimo pojawiania się nowych technologii, PHP wciąż pozostaje jednym z najpopularniejszych języków programowania webowego. Istnieje wiele powodów, dla których warto zainwestować czas w jego naukę:

• Łatwość Nauki i Niski Próg Wejścia: PHP ma stosunkowo prostą i intuicyjną składnię, szczególnie dla osób znających podstawy HTML i JavaScript. Dynamiczne typowanie i duża ilość dostępnych materiałów edukacyjnych sprawiają, że jest to dobry wybór na pierwszy język programowania backendowego.
• Ogromna Społeczność i Wsparcie: PHP ma jedną z największych i najbardziej aktywnych społeczności programistycznych na świecie. Oznacza to łatwy dostęp do dokumentacji, forów dyskusyjnych, tutoriali, gotowych rozwiązań i pomocy w razie problemów.
• Szerokie Zastosowanie i Duże Zapotrzebowanie na Rynku Pracy: Jak wspomniano wcześniej, PHP napędza ogromną część internetu. Firmy ciągle poszukują programistów PHP do tworzenia i utrzymywania stron, aplikacji, systemów CMS i e-commerce. Znajomość PHP otwiera wiele drzwi kariery.
• Dojrzałość i Stabilność: PHP istnieje od ponad 25 lat i jest językiem dojrzałym, stabilnym i sprawdzonym w boju. Przeszedł długą drogę ewolucji, a jego nowsze wersje (PHP 7 i 8) oferują doskonałą wydajność i nowoczesne funkcje.
• Bogaty Ekosystem Narzędzi i Frameworków: Dostępność potężnych frameworków (Laravel, Symfony), systemów zarządzania treścią (WordPress, Drupal), narzędzi deweloperskich (Composer do zarządzania zależnościami, PHPUnit do testowania) oraz edytorów i IDE ze wsparciem dla PHP (np. PhpStorm, VS Code) znacznie ułatwia i przyspiesza pracę.
• Kompatybilność z Większością Serwerów i Systemów Operacyjnych: PHP działa na większości popularnych systemów operacyjnych (Windows, Linux, macOS) i jest wspierany przez praktycznie wszystkich dostawców usług hostingowych, często w ramach tanich pakietów hostingowych.
• Skalowalność: Chociaż PHP był kiedyś krytykowany za problemy ze skalowalnością, nowoczesne wersje PHP w połączeniu z dobrymi praktykami programistycznymi, odpowiednią architekturą aplikacji i narzędziami takimi jak systemy cache'owania, pozwalają na budowanie wysoce skalowalnych aplikacji obsługujących duży ruch.
• Open Source i Darmowy: PHP jest projektem open-source, co oznacza, że jest darmowy w użyciu, modyfikacji i dystrybucji. Nie ma żadnych opłat licencyjnych związanych z jego wykorzystaniem.
• Integracja z Bazami Danych: PHP oferuje doskonałą integrację z szeroką gamą systemów zarządzania bazami danych, co jest kluczowe dla większości aplikacji internetowych.

Jak działa PHP? Cykl Życia Żądania

Aby zrozumieć, jak PHP generuje dynamiczne strony, warto prześledzić typowy cykl życia żądania HTTP w aplikacji PHP:

1. Żądanie Użytkownika: Użytkownik wpisuje adres URL w przeglądarce lub klika link. Przeglądarka wysyła żądanie HTTP (np. GET lub POST) do serwera WWW, na którym hostowana jest strona.
2. Odebranie Żądania przez Serwer WWW: Serwer WWW (np. Apache, Nginx) odbiera żądanie. Jeśli żądany plik ma rozszerzenie .php (lub inne skonfigurowane dla PHP), serwer wie, że musi go przetworzyć za pomocą interpretera PHP.
3. Przekazanie do Interpretera PHP: Serwer WWW przekazuje żądany skrypt PHP do interpretera PHP. Interpreter PHP to program, który czyta kod PHP, analizuje go i wykonuje instrukcje w nim zawarte.
4. Wykonanie Kodu PHP: Interpreter PHP wykonuje kod linia po linii. W trakcie tego procesu kod PHP może wykonywać różne operacje:
   • Odczytywać dane z bazy danych.
   • Przetwarzać dane wysłane przez użytkownika w formularzu.
   • Wykonywać obliczenia i operacje logiczne.
   • Pracować z sesjami i ciasteczkami.
   • Generować dynamicznie treść HTML, XML, JSON lub inne dane.
   • Włączać zawartość innych plików PHP za pomocą instrukcji include lub require.
5. Generowanie Odpowiedzi: Wynikiem wykonania skryptu PHP jest zazwyczaj kod HTML (lub inny format danych). Interpreter PHP przekazuje tę wygenerowaną odpowiedź z powrotem do serwera WWW.
6. Wysłanie Odpowiedzi do Przeglądarki: Serwer WWW wysyła wygenerowaną odpowiedź (np. stronę HTML) z powrotem do przeglądarki użytkownika jako odpowiedź HTTP.
7. Renderowanie Strony przez Przeglądarkę: Przeglądarka odbiera odpowiedź HTML, parsuje ją i renderuje stronę, wyświetlając ją użytkownikowi. Jeśli strona zawiera również kod JavaScript, przeglądarka wykonuje go po stronie klienta.

Ten cykl powtarza się za każdym razem, gdy użytkownik żąda strony dynamicznej generowanej przez PHP. Ważne jest, aby pamiętać, że cały kod PHP jest wykonywany na serwerze, a przeglądarka otrzymuje jedynie wynik tego wykonania.

<!DOCTYPE html>
<html lang="pl">
<head>
    <meta charset="UTF-8">
    <title>Moja Pierwsza Strona PHP</title>
</head>
<body>
    <h1>Witaj na mojej stronie!</h1>
    <p>Dzisiaj jest: <?php echo date('d-m-Y H:i:s'); ?></p>
    <p>Twoje IP to: <?php echo $_SERVER['REMOTE_ADDR']; ?></p>
    <?php
        // To jest komentarz PHP, nie będzie widoczny w źródle strony w przeglądarce
        $imie = "Anna"; // Deklaracja zmiennej
        echo "<p>Witaj, " . $imie . "!</p>";

        $liczba1 = 10;
        $liczba2 = 20;
        $suma = $liczba1 + $liczba2;
        echo "<p>Suma " . $liczba1 . " i " . $liczba2 . " wynosi: " . $suma . "</p>";
    ?>
</body>
</html>

W powyższym przykładzie, fragmenty kodu zawarte między <?php a ?> to kod PHP. Kiedy serwer przetworzy ten plik, funkcje takie jak date('d-m-Y H:i:s') zostaną wykonane, zmienna $_SERVER['REMOTE_ADDR'] zostanie odczytana, a zmienna $imie i $suma zostaną obliczone. Przeglądarka użytkownika otrzyma czysty HTML, np.:

<!DOCTYPE html>
<html lang="pl">
<head>
    <meta charset="UTF-8">
    <title>Moja Pierwsza Strona PHP</title>
</head>
<body>
    <h1>Witaj na mojej stronie!</h1>
    <p>Dzisiaj jest: 13-05-2025 21:28:01</p>
    <p>Twoje IP to: 192.168.1.100</p>
    <p>Witaj, Anna!</p>
    <p>Suma 10 i 20 wynosi: 30</p>
</body>
</html>

Jak widać, oryginalny kod PHP nie jest widoczny w przeglądarce, co jest kluczowe dla bezpieczeństwa (np. ukrywania logiki biznesowej czy danych dostępowych do bazy danych).

Podsumowanie Lekcji

W tej lekcji dowiedziałeś się, że PHP jest potężnym, wykonywanym po stronie serwera językiem skryptowym, idealnym do tworzenia dynamicznych aplikacji internetowych. Poznałeś jego krótką historię, od skromnych początków jako Personal Home Page Tools, aż po nowoczesne wersje PHP 8.x z silnikiem Zend Engine. Zrozumiałeś główne zastosowania PHP, w tym tworzenie dynamicznych stron, systemów CMS, aplikacji e-commerce, API oraz obsługę formularzy i baz danych. Przedstawiliśmy również kluczowe zalety nauki PHP, takie jak łatwość nauki, duża społeczność, szerokie zapotrzebowanie na rynku pracy oraz bogaty ekosystem narzędzi. Na koniec prześledziliśmy cykl życia żądania HTTP w aplikacji PHP, aby zrozumieć, jak kod PHP jest przetwarzany na serwerze i jak generowana jest odpowiedź dla przeglądarki użytkownika.

Te podstawowe informacje są kluczowe dla dalszej nauki. W kolejnej lekcji zajmiemy się konfiguracją środowiska deweloperskiego, abyś mógł zacząć pisać i uruchamiać swoje pierwsze skrypty PHP. Pamiętaj, że nauka programowania to proces ciągły, pełen odkryć i wyzwań. Bądź cierpliwy, systematyczny i nie bój się eksperymentować!