Lekcja 3: Podstawowa składnia PHP, tagi PHP, komentarze

Witaj w trzeciej lekcji naszego kursu PHP! Po skonfigurowaniu środowiska deweloperskiego, jesteś gotowy, aby zanurzyć się w podstawy samego języka. W tej lekcji nauczysz się fundamentalnych zasad składni PHP, dowiesz się, jak osadzać kod PHP w plikach HTML za pomocą specjalnych tagów, oraz jak używać komentarzy do dokumentowania i wyjaśniania swojego kodu. Zrozumienie tych elementów jest absolutnie kluczowe do pisania czytelnych i działających skryptów PHP.

Podstawowa Składnia PHP

Skrypty PHP są wykonywane na serwerze, a ich wynik jest zazwyczaj wysyłany do przeglądarki jako zwykły kod HTML. Kod PHP może być osadzony bezpośrednio w dokumencie HTML.

Tagi PHP

Aby interpreter PHP wiedział, która część pliku zawiera kod PHP do wykonania, musimy umieścić ten kod wewnątrz specjalnych tagów. Istnieje kilka rodzajów tagów PHP, ale najczęściej używane i zalecane są standardowe tagi:

1. Standardowe Tagi (Zalecane):

<?php
// Tutaj umieszczamy kod PHP
echo "Witaj, świecie PHP!";
?>

Jest to najbardziej uniwersalny i zalecany sposób oznaczania bloków kodu PHP. Gwarantuje on, że Twój kod będzie działał poprawnie na każdym serwerze z zainstalowanym PHP, niezależnie od jego konfiguracji.

2. Krótkie Tagi Echo (Short Echo Tags):

<?= "To jest skrócony zapis dla echo"; ?>

Tag <?= jest skróconą formą dla <?php echo. Jest on zawsze dostępny od PHP 5.4.0 i jest często używany do szybkiego wyświetlania wartości zmiennych lub wyników funkcji bezpośrednio w HTML. Jest to wygodne i czytelne, szczególnie w szablonach.

<p>Nazywam się <?php echo $imie; ?> i mam <?php echo $wiek; ?> lat.</p>
<!-- To samo używając krótkich tagów echo -->
<p>Nazywam się <?= $imie; ?> i mam <?= $wiek; ?> lat.</p>

3. Krótkie Tagi (Short Tags - Nie zalecane):

<?
// Kod PHP
echo "Krótki tag, ale niezalecany.";
?>

Użycie krótkich tagów <? ... ?> zależy od dyrektywy short_open_tag w pliku konfiguracyjnym php.ini. Jeśli jest ona wyłączona (co jest domyślne w wielu konfiguracjach), kod wewnątrz tych tagów nie zostanie zinterpretowany. Aby zapewnić maksymalną przenośność kodu, zaleca się unikanie krótkich tagów i używanie pełnych tagów <?php ... ?>.

4. Tagi ASP-style (Nie zalecane):

<%
// Kod PHP w stylu ASP
echo "Tagi w stylu ASP.";
%>

Tagi <% ... %> oraz <%= ... %> (odpowiednik krótkiego echo) są dostępne tylko wtedy, gdy włączona jest dyrektywa asp_tags w php.ini. Są one rzadko używane i również niezalecane ze względu na przenośność.

Podsumowując: Dla spójności i maksymalnej kompatybilności, zawsze używaj standardowych tagów <?php ... ?> dla bloków kodu oraz tagów <?= ... ?> do szybkiego wyświetlania wartości.

Instrukcje i Średniki

Kod PHP składa się z serii instrukcji. Każda prosta instrukcja w PHP musi być zakończona średnikiem (;). Średnik informuje interpreter PHP, że dana instrukcja została zakończona i można przejść do następnej.

<?php
echo "Pierwsza instrukcja";
$a = 5; // Druga instrukcja
$b = $a + 10; // Trzecia instrukcja
echo "Wynik to: " . $b; // Czwarta instrukcja
?>

Pominięcie średnika na końcu instrukcji jest jednym z najczęstszych błędów składniowych popełnianych przez początkujących programistów PHP i prowadzi do błędu parsowania (Parse error).

Jedynym wyjątkiem, gdzie średnik na końcu instrukcji może być pominięty, jest ostatnia instrukcja w bloku PHP, tuż przed zamykającym tagiem ?>. Jednak dobrą praktyką jest zawsze umieszczanie średnika po każdej instrukcji, nawet tej ostatniej, dla czytelności i uniknięcia problemów przy dodawaniu kolejnych linii kodu.

<?php
echo "To zadziała"
?>

<?php
echo "To jest lepsza praktyka";
?>

Bloki kodu, takie jak definicje funkcji, instrukcje warunkowe (if, else) czy pętle (for, while), używają nawiasów klamrowych { ... } do grupowania instrukcji i nie wymagają średnika po zamykającym nawiasie klamrowym bloku.

Wielkość Liter (Case Sensitivity)

W PHP wielkość liter ma znaczenie w niektórych przypadkach, a w innych nie:

• Zmienne: Nazwy zmiennych są wrażliwe na wielkość liter. Oznacza to, że $mojaZmienna, $mojazmienna i $MOJAZMIENNA to trzy różne zmienne.

<?php
$kolor = "czerwony";
echo $kolor; // Wyświetli "czerwony"
// echo $Kolor; // To spowoduje błąd (Notice: Undefined variable: Kolor), ponieważ $Kolor to inna zmienna
?>

• Stałe (Constants): Domyślnie nazwy stałych (definiowanych za pomocą define()) są wrażliwe na wielkość liter, ale można to zmienić, przekazując trzeci argument jako true do funkcji define() (choć nie jest to zalecane). Stałe definiowane słowem kluczowym const są zawsze wrażliwe na wielkość liter.
• Nazwy Funkcji, Nazwy Klas, Metody Klas, Słowa Kluczowe Języka: Nazwy funkcji wbudowanych i zdefiniowanych przez użytkownika, nazwy klas, nazwy metod oraz słowa kluczowe języka (np. if, else, while, echo, class) nie są wrażliwe na wielkość liter.

<?php
echo "Witaj!"; // Działa
ECHO "Witaj ponownie!"; // Też działa

function mojaFunkcja() {
    echo "Funkcja działa!";
}

mojaFunkcja(); // Działa
MOJAFUNKCJA(); // Też działa
?>

Mimo że PHP pozwala na taką elastyczność, dobrą praktyką jest zachowanie spójności w używaniu wielkości liter. Powszechnie przyjęte konwencje to:

• Nazwy zmiennych: camelCase (np. $mojaZmienna) lub snake_case (np. $moja_zmienna).
• Nazwy funkcji: camelCase (np. obliczSume()) lub snake_case (np. oblicz_sume()).
• Nazwy klas: PascalCase (lub StudlyCaps, np. MojaKlasa).
• Stałe: UPPER_CASE_WITH_UNDERSCORES (np. MAX_USERS).

Przestrzeganie spójnego stylu nazewnictwa znacznie poprawia czytelność kodu.

Białe Znaki

Białe znaki (spacje, tabulatory, nowe linie) są w większości ignorowane przez interpreter PHP. Oznacza to, że możesz formatować swój kod w sposób, który poprawia jego czytelność, używając wcięć i pustych linii do oddzielania bloków logicznych.

<?php
// Ten kod jest trudny do czytania
$x=10;$y=20;$z=$x+$y;echo $z;

// Ten sam kod, ale sformatowany dla lepszej czytelności
$x = 10;
$y = 20;

$z = $x + $y;
echo $z;
?>

Prawidłowe stosowanie białych znaków jest kluczowe dla utrzymania czytelności kodu, zwłaszcza w większych projektach i podczas pracy w zespole.

Osadzanie PHP w HTML

Jak już wspomniano, PHP jest zaprojektowany do osadzania w kodzie HTML. Możesz przełączać się między trybem HTML a trybem PHP wielokrotnie w jednym pliku.

<!DOCTYPE html>
<html lang="pl">
<head>
    <meta charset="UTF-8">
    <title>Przykład Osadzania PHP</title>
</head>
<body>
    <h1>Lista Produktów</h1>
    <?php
        $produkty = ["Jabłka", "Banany", "Pomarańcze"];
        // Sprawdzamy, czy tablica produktów nie jest pusta
        if (!empty($produkty)) {
            echo "<ul>";
            // Iterujemy przez tablicę produktów używając pętli foreach
            foreach ($produkty as $produkt) {
                // Dla każdego produktu wyświetlamy element listy
                echo "<li>" . htmlspecialchars($produkt) . "</li>";
            }
            echo "</ul>";
        } else {
            // Jeśli tablica jest pusta, wyświetlamy odpowiedni komunikat
            echo "<p>Brak produktów do wyświetlenia.</p>";
        }
    ?>

    <p>To jest zwykły tekst HTML poza blokiem PHP.</p>

    <p>Rok: <?= date("Y") ?></p> <!-- Użycie krótkiego taga echo -->

    <?php
        // Kolejny blok PHP
        $userLoggedIn = false; // Załóżmy, że użytkownik nie jest zalogowany
    ?>

    <?php if ($userLoggedIn): ?>
        <p>Witaj, zalogowany użytkowniku!</p>
        <!-- Tutaj mogłaby być dalsza treść HTML widoczna tylko dla zalogowanych -->
    <?php else: ?>
        <p>Proszę się <a href="login.php">zalogować</a>.</p>
        <!-- Alternatywna składnia dla instrukcji warunkowych w szablonach -->
    <?php endif; ?>

</body>
</html>

W powyższym przykładzie:

• Zaczynamy od standardowego kodu HTML.
• Następnie otwieramy blok PHP (<?php ... ?>) do zdefiniowania tablicy $produkty i wygenerowania listy HTML za pomocą pętli foreach. Używamy funkcji htmlspecialchars() dla bezpieczeństwa, aby zapobiec atakom XSS, jeśli dane pochodziłyby od użytkownika.
• Po zamknięciu bloku PHP (?>), wracamy do trybu HTML i wstawiamy zwykły paragraf.
• Używamy krótkiego taga echo (<?= date("Y") ?>) do wyświetlenia bieżącego roku.
• Następnie mamy kolejny blok PHP, gdzie definiujemy zmienną $userLoggedIn.
• Na końcu używamy alternatywnej składni dla instrukcji warunkowych (if (...): ... else: ... endif;), która jest często uważana za bardziej czytelną podczas mieszania PHP z HTML w szablonach. Zauważ, że każdy fragment HTML wewnątrz tych warunków jest poza tagami PHP, ale jego wyświetlenie jest kontrolowane przez logikę PHP.

Umiejętne przeplatanie PHP i HTML jest fundamentalne przy tworzeniu dynamicznych stron internetowych. Ważne jest jednak, aby dążyć do oddzielenia logiki aplikacji (PHP) od prezentacji (HTML/CSS), co często osiąga się za pomocą systemów szablonów lub wzorca MVC (Model-View-Controller), o których dowiesz się więcej w bardziej zaawansowanych częściach nauki programowania.

Komentarze w PHP

Komentarze to fragmenty kodu, które są ignorowane przez interpreter PHP. Służą one do dodawania notatek, wyjaśnień lub tymczasowego wyłączania fragmentów kodu. Dobrze napisane komentarze znacznie poprawiają czytelność i łatwość utrzymania kodu, zarówno dla Ciebie w przyszłości, jak i dla innych programistów pracujących nad tym samym projektem.

PHP obsługuje kilka stylów komentarzy:

1. Komentarze Jednoliniowe w Stylu C++:

Zaczynają się od podwójnego ukośnika (//) i trwają do końca linii lub do zamknięcia bieżącego bloku PHP (?>).

<?php
// To jest komentarz jednoliniowy
$x = 5; // Komentarz może być również po instrukcji
echo $x;
?>

2. Komentarze Jednoliniowe w Stylu Powłoki (Shell-style):

Zaczynają się od znaku krzyżyka (#) i również trwają do końca linii lub zamknięcia bloku PHP.

<?php
# To jest również komentarz jednoliniowy
$y = 10;
# echo $y; # Ta linia jest wykomentowana i nie zostanie wykonana
?>

Chociaż oba style komentarzy jednoliniowych działają tak samo, styl // jest znacznie częściej spotykany i zalecany w kodzie PHP.

3. Komentarze Wieloliniowe (Blokowe) w Stylu C:

Zaczynają się od /* i kończą na */. Mogą obejmować wiele linii i są przydatne do pisania dłuższych wyjaśnień lub tymczasowego wyłączania większych fragmentów kodu.

<?php
/*
To jest komentarz
wieloliniowy.
Może on obejmować wiele linii tekstu.
*/
$z = 15;
echo $z;

/*
Możemy też wykomentować blok kodu:
$a = 1;
$b = 2;
echo $a + $b;
*/
echo "Ten kod zostanie wykonany.";
?>

Ważna uwaga: Komentarzy wieloliniowych w stylu C nie można zagnieżdżać. Oznacza to, że pierwszy napotkany znacznik */ zakończy cały komentarz, nawet jeśli wewnątrz znajdował się inny otwierający znacznik /*.

<?php
/*
  To jest zewnętrzny komentarz.
  /* To jest próba zagnieżdżenia komentarza, ale nie zadziała poprawnie. */
  Ten fragment już nie jest komentarzem, co spowoduje błąd!
*/ // Ten znacznik zakończył zewnętrzny komentarz wcześniej niż zamierzano.
?>

Kiedy i Jak Komentować?

• Wyjaśniaj "dlaczego", a nie "co": Kod powinien sam w sobie wyjaśniać, co robi (dzięki dobrym nazwom zmiennych i funkcji). Komentarze powinny wyjaśniać, dlaczego coś zostało zrobione w określony sposób, jeśli nie jest to oczywiste, lub opisywać złożoną logikę.
• Nie komentuj oczywistych rzeczy: Komentarz typu // Inkrementuj $i przy linii $i++; jest zbędny.
• Używaj komentarzy do zadań TODO: Możesz oznaczać miejsca w kodzie, które wymagają dalszej pracy, np. // TODO: Dodać walidację emaila.
• Dokumentuj funkcje i klasy: Dla bardziej złożonych funkcji, klas i metod warto stosować komentarze dokumentacyjne (tzw. DocBlocks, często w formacie PHPDoc), które opisują ich przeznaczenie, parametry i zwracane wartości. Narzędzia takie jak PhpDocumentor mogą na ich podstawie generować dokumentację kodu.

<?php
/**
 * Oblicza sumę dwóch liczb.
 *
 * @param int $a Pierwsza liczba.
 * @param int $b Druga liczba.
 * @return int Suma $a i $b.
 */
function dodaj($a, $b) {
    // Zwraca sumę podanych argumentów
    return $a + $b;
}
?>

Pamiętaj, że komentarze są dla ludzi, nie dla interpretera. Pisz je tak, aby były pomocne dla Ciebie i innych.

Podsumowanie Lekcji

W tej lekcji poznałeś absolutne podstawy składni PHP. Nauczyłeś się, jak używać tagów PHP (<?php ... ?> i <?= ... ?>) do osadzania kodu PHP w plikach HTML. Zrozumiałeś znaczenie średników na końcu instrukcji oraz zasady dotyczące wielkości liter w nazwach zmiennych, funkcji i słów kluczowych. Dowiedziałeś się także, jak ważne są białe znaki dla czytelności kodu. Na koniec omówiliśmy różne rodzaje komentarzy (jednoliniowe //, # oraz wieloliniowe /* ... */) i dobre praktyki ich stosowania.

Te fundamentalne elementy będą Ci towarzyszyć na każdym etapie nauki i pracy z PHP. W następnej lekcji zajmiemy się jednym z najważniejszych konceptów w programowaniu: zmiennymi i typami danych w PHP. Będziesz mógł zacząć przechowywać i manipulować informacjami w swoich skryptach!